| Adı | DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİ LİSE I-II-III MÜFREDATININ ÖĞRETMEN VE ÖĞRENCİLER AÇISINDAN AMAÇ ve METOD BAKIMINDAN İNCELENMESİ |
| Hazırlayan | H. yusuf ACUNER |
| Danışman | Prof. Dr. Hüseyin PEKER |
| Anahtar Kelimeler | Program DKAB dersi |
| Doktora/Yüksek Lisans | Yüksek Lisans |
| Tezin Durumu | Hazırlanıyor |
| Üniversites/Enstitü | Yüzüncü Yıl Üniversitesi / Sosyan Bilimler Enstitüsü |
| Özet | Günümüzde lise seviyesinde okutulan din kültürü ve ahlak bilgisi dersinin öğretmen ve öğrencilerin görüşlerine dayalı olarak problemlerini ortaya koymaya ve geliştirme önerilerinde bulunmaya yönelik olan bu araştırma Van ili örneği olarak yapılmıştır. Araştırmamızın örnekleminin lise 1,2,3. Sınıfa devam eden 275 öğrenci ve bu okullarda ders veren 22 din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmanın birinci bölümünde Türk eğitim sistemi içinde din eğitimi meselesinin tarihsel gelişimi ortaya konulmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde çalışmanın metodolojik esasları, temel ve alt hipotezleri ortaya konulmuştur. Üçüncü bölümde uygulanan anketlerden elde edilen verilerden istatistiki işlemler neticesnde oluşan tabloların yardımıyla programın amaç, içerik, eğitim-öğretim süreçleri ve değerlendirme boyutlarına ilişkin oluşturulan temel ve alt hipotezler test edilmiş ve bulgular yorumlanmıştır. Dördüncü bölümde varılan sonuçlar özetlenmiş ve programla ilgili geliştirme önerilerinde bulunulmuştur. DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİYLE İLGİLİ SONUÇ VE ÖNERİLER AMAÇLAR İLE İLGILI SONUÇ VE ÖNERILER Çalışmanın bu bölümünde amaçlarla ilgili olarak belirlenen "Mevcut müfredat dersin amaçlarını gerçekleştirmekten uzaktır temel varsayımı; Mevcut müfredat din kültürü ve ahlak bilgisi dersinin liseler için belirtilen amaçlarını gerçekleştirmekten uzaktır, dersin amaçları değiştirilmelidir, din kültürü ve ahlak bilgisi dersinin tebliğler dergisinde belirtilen amaçları açık ve net değildir alt varsayımları ile birlikte test edileye çalışılmıştır. Amaçların gerçekleşmesinde etkili role sahip olan öğrencilerin görüşleri; amaçların öğrenci tarafından tanınması, dersin hangi ihtiyacı karşılamak için var olduğunun öğrenci tarafından algılanış şekli ve dersin öğrenci tarafından gerekli görülüp görülmediği noktalarında, varsayımın testi açısından araştırılmıştır. Öğretmenin ders yılı başında amaçları öğrencilere okuması (%17), her derste işlenen konunun amaçlarının öğrenciye bildirilip üzerinde tartışılması (%33), öğrencinin kendi merek ve gayretleriyle amaçları öğrenmesinin (%24) yanında küçümsenemeyecek orandaki (%24) öğrenci grubunun amaçları bilmemesi önemli bir bulgu olarak belirlenmiştir. Öğrenciler genelde dersin amacının; din hakkında doğru bilgi ve alışkanlık kazandırmak (%49) olması gerektiğini vurgulamakta, bunun yanında ahlaki davranışlar konusunda bilgi vermenin (%36) ikinci amaç olabileceği üzerinde önemle durmaktadırlar. Dersin, içeriğin değiştirilmesi şartıyla, programdaki yerinin korunması (%96) görüşünün öğrenciler tarafından genel kabul görmesi ders açısından önemli bir gelişme olarak görülmektedir. Din kültürü ve ahlak bilgisi dersinin liseler için belirlenen amaçlarının gerçekleşme dereceleri genelde öğretmen anket foruma konulan sorularla belirlenmeye çalışılmıştır. Amaçlar; İslam dininin inanç, ibadet ve ahlak esasaları, öğrencilere kazandırılmak istenen görüş ve tutumlar, milli birlik ve beraberliği temin edici kavramların öğrenilip benimsenme durumu, din ve İslam dini ile ilgili bilgilerin öğrenilme durumu ve Hz. Muhammed'in tanınması başlıkları altında gruplandırılarak gerçekleşme dereceleri tesbit edilmiştir. Öğretmen ve öğrencilerin ortak görüşleri İslam dininin inanç, ibadet ve ahlak esaslarının (%54, %45) öğrenilmediği noktasında birleşmektedir. Öğretmenlerden konuya olumlu yaklaşan olmazken, öğrencilerin, inanç, ibadet ve ahlak esaslarının öğrenildiğini (%11) düşünmeleri okuldışından din eğitimi alanların konuya olumlu yaklaştıklarıyla açıklanmaktadır. Yeterli olmamakla birlikte kısmi bir öğrenmenin gerçekleştiği görüşünün de öğretmen ve öğrencilerde (%46, %42) yakınlık göstermesi konuya her iki grubunda aynı yaklaştığını göstermektedir. İslam dininin temel kavramlarının öğrenci tarafından ne düzeyde bilindiği ile ilgili yapılan araştırmada; temel kavramlardan olan kelime-i şahadet ve kelime-i tevhit'in büyük oranda tamamen (%71) veya kısmen (%19) bilindiği sonucuna ulaşılmıştır. Dersin öğrencinin ahlaki davranışlarına olumlu yönde etkisinin orta derecede olduğu (%68) düşüncesi, okul dışından çeşitli kaynaklardan alınması muhtemel olumsuz inanç ve fikirlere karşı dersin olumlu etkisinin kısmi (%59) olduğu görüşü ile birlikte değerlendirildiğinde ve bunun yanında ahlaki davranışlara (%27) ve çevredeki olumsuz etkilere karşı etkinin (%32) olmadığı ile ilgili bulgular göz önüne alındığında ortaya çıkan sonuç, öğrenciye kazandırılması amaçlanan ahlaki davranışların tam olarak kazandırılamadığı şeklinde olmaktadır. Milli birlik ve beraberliği temin etmeye yönelik amacın büyük ölçüde gerçekleşmiş olduğu görüşü hakimdir. Öğrenciler büyük oranda kısmen veya tamamen (%95) milli birlik ve beraberliği temin edici kavramları öğrenip benimsemektedirler. Diğer amaçlara oranla bu amacın gerçekleşme derecesinin yüksek çıkması; milli eğitimin genel amaçlarının ve bu amaçlara dayalı olarak diğer derslerin amaçlarının temelde ön planda milli birlik ve beraberliği amaç edinmiş olması ile açıklanmaktadır. Din, dinler ve İslam dini ile ilgili temel bilgilerin ancak kısmen (%64) öğrenilebildiği sonucuna ulaşılmıştır. Bununla birlikte öğrencilerin İslam hakkında ayrıntılı bilgiler edinme ihtiyacı içinde oldukları tesbit edilmiştir. Öğretmenlere göre Hz. Muhammed'in güzel ahlakı, yaşantısı, çeşitli alanlardaki öğüt, görüş ve düşünceleri öğrenciler tarafından yeterince (%55) tanınmamakta veya kısmen (%45) tanınmaktadır. Dersin amaçlarında kısmen veya esaslı (%95) değişikliklerin yapılması gerektiği düşünülmektedir. Öğretmenlerin yarısı (%50) dersin amaçlarının öğrencide davranış haline dönüştürülmesi açısından açık ve net olarak dile getirilmediğini, yarıya yakını ise kısmen (%32) dile getirildiğini belirtmektedirler. Bunun yanında %18'lik bir grup amaçların açık ve net olduğu görüşündedir. Amaçların genel olarak gerçekleşme derecesi ile ilgili bulgular incelendiğinde, dersin amaçlarından inanç, ibadet ve ahlak esasları ile Hz. Muhammet'in tanınmasına ilişkin amaçların gerçekleşmediği, bunun dışındaki amaçların ise kısmen gerçekleştiği görülür. Amaçların gerçekleşmeme sebepleri incelenirken öğretmenler gerek mevcut müfredatın amaçları gerçekleştirme durumu ile ilgili soruda (%59) gerekse dersin amaçlarına ulaşmayı engelleyen sebepler arasında (%38) büyük bir oranda içeriğin yetersizliğini vurgulamışlardır. Ders saatinin yetersizliği amaçların gerçekleşmeme nedenleri arasında ikinci sırada yer almakta bunu dersin çevre ve diğer derslerle bütünleşmemesi takip etmektedir. Bu sonuçlara dayalı olarak din kültürü ve ahlak bilgisi dersinin amaçları konusunda; öncelikle amaçların öğrencide gözlenebilir davranışlar olarak yeniden tanımlanması ve buna göre düzenlenerek açık ve net olarak ifade edilmesi gerektiği önerilmektedir. Amaçlar hazırlanırken, öğrencilerin din ile ilgili ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalı, dersin çevre ile ve diğer derslerle bütünleşmesine imkan tanınmalı, ayrıca toplumun dini ve kültürel yapısı da dikkate alınmalıdır. Amaçlar bu çerçevede belirlendikten sonra içerik bu amaçları gerçekleştirebilecek düzeyde yeniden ele alınarak düzenlenmelidir. Amaçların gerçekleşmesinde, belirlenen programın uygulanması kadar öğrencilerin amaçları bilmesi ve okuduğu ders sonunda kazanacağı davranışları görmesi de önemlidir. Bu sebeple programların uygulayıcısı olan öğretmenlerin belirlenen amaçları öğrencilere genel olarak ders yılı başında tanıtmaları, özelde ise her ders işlenen konunun amaçları üzerinde durmaları sağlanmalıdır. İÇERIK İLE İLGILI SONUÇ VE ÖNERILER Öğretmen ve öğrencilerin üzerinde önemle durdukları, ilk ve ortaokulda (%50) işlenen konulardan oluşan lise müfredatının değiştirilerek lise öğrencisinin ihtiyaç hissettiği konulardan oluşmasıdır. Lise devresinde öğrencilerin, üzerinde en çok durulmasını istedikleri konuların başında, dinin güncel meselelere getirdiği yorum ve çözümler gelmektedir. Bunu yanında ilk ve ortaokulda verilmesi gereken ve eksik olarak bırakılan ibadetler, İslam tarihi ve İslam büyüklerinin hayatı, Kur'an'ın içeriği öğrenilmek ve tanınmak istenmektedir. Gayb, kaza-kader, ahiret gibi itikadi ve metafizik konular öğrencilerin ilgi odağını oluşturmaktadır. Ahlaki kural ve kaideleri içeren konularla, inkilap tarihi ve vatandaşlık derslerinde görülen konuların içerikte bulunmaması gerektiği, bunların derse karşı olan ilgiyi azalttığı elde edilen önemli sonuçlardan sayılmaktadır. İçerik düzeni olarak konuların ancak bir kısmı arasında ilginin bulunduğu öğretmenlerce (%68) vurgulanırken gözardı edilemeyecek oranda öğretmen (%27) ve öğrenci (%27) konular arasında ilgisizlik ve kopukluğun olduğunu belirtmiştir. İçerikte, öğrencinin ihtiyacı göz önüne alınarak, konuların sıralanmasında bir önem ve önceğin gözetilmediği sonucuna ulaşılmıştır. Konuların program içi dağılımında dengenin gözetilmediği (%59) öğretmenlerin çoğunluğunca kabul edilmiştir. İçeriğin öğrencinin yaş düzeyine uygun olarak hazırlanmadığı (%55) buna bağlı olarak lise gençliğinin dinle ilgili sorunlarına ve gençlik çağı problemlerine cevap veremediği (%77) diğer olumsuzluklar olarak öğretmenler tarafından ortaya konulmuştur. Dersin içeriği ile ilgili tüm olumsuzluklara rağmen, öğrenciler, dersi ilkokuldan itibaren bir bütün olarak deperlendirdiklerinden öğrendikleri bilgilerin pratik hayatta işlerine yarayacağını düşünmeleri (%81) önemli bir gelişme olarak görülmektedir. İçerik amaçların gerçekleşmesini sağlamada önemli bir kaynaktır. Yapılan çalışma sonunda içerikle ilgili olarak şu öneriler ortaya konulmaktadır. Öğrenci, öğretmen ve bu konudaki uzman kişilerin görüşleri alınarak içeriğin belirlenmesi esas kabul edilmelidir. Konular öğrencilerin yaş düzeyine uygun ve dinle ilgili problemlerini çözmede yol gösterici olmalıdır. Konuların program içi dağılımında denge gözetilmeli ve konular arasında bütünlük sağlanmalıdır. EĞITIM-ÖĞRETIM SÜREÇLERI İLE İLGILI SONUÇ VE ÖNERILER Eğitimde niteliğin geliştirilmesinde öğretmenin önemli bir rolü vardır. Bu rol din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmeni için daha bir önem arzeder. Din kültürü öğretmeni öğrenciye hen dini sevdirmeli hemde bazı dini konuları iyi bir metodla öğretmelidir. Yapılan çalışmada sınıf içi öğretmen-öğrenci iletişiminin yeterince sağlıklı olmadığı (%40) sonucu, öğrencilerin öğretmenlerle ilgili genel ifadeleri ile birlikte değerlendirildiğinde öğretmenlerin pedogojik açıdan genelde yeterli olmadıkları sonucuna varılır. Dersin işlenişinde genelde anlatım metodunu kullanan öğretmenler, uyguladıkları metodların uygunluğunu (%54) düşünürken öğrenciler dersin öğretmen ve öğrenci işbirliği içinde işlenmesini (%86) istemektedirler. Bunu yanında öğretmenler kendilerini din kültürü ve ahlak bilgisi özel öğretim yöntemleri konusunda kımen yeterli (%54) görmekte ve bu alana öğretmen yetiştiren okulları bu açıdan tam olarak yeterli görmemektedirler. Çalışmanın yapıldığı örneklemdeki okullar eğitim-öğretim araç ve gereçleri bakımından yeterli olmadığından dersin işlenişinde yadımcı kitap (%78) dışında pek araç-gereç kullanılmamakta, gerekli araç-gerecin bulunduğu okullarda ise ders saatinin yetersizliği yardımcı araç-gereç kullanmaya engel olarak gösterilmektedir. Hem Öğretmenler (%100) hem de öğrenciler yardımcı araç gereç kullanımının dersi daha cazip hale getireceğini ve öğrenmeyi kolaylaştıracağını düşünmektedirler. Öğrenme faaliyetlerinde önemli bir yeri olan dersle ilgili gezi ve incelemeler hiç yapılmamakta ve buna genelde programın gezi ve incelemeye imkan tanımaması sebep olarak gösterilmektedir. Derste öğrenilen ibadet konuları ile ilgili olarak isteyenlere uygulama yaptırıdıklarını (%41) belirten öğretmenlerin yanında öğretim ilkelerinin uygulamaya izin vermediğini düşünen (%32) öğretmenlerin varlığı dersle ilgi uygulama konusunun henüz çözümlenemediğini göstermekltedir. Öğrencilerin Ku'an'ın içeriğini tanıma isteklerine rağmen sınıflarda bu konuda gerekli çalışmaların pek yapılmadığı söylenebilir. Gerek öğretmenler (%68) gerekse öğrenciler (%63) program için ayrılan sürenin yeterli olmadığını düşünmektedirler. Öğretmenler bu problemin aşılmasında birinci derecede ders saatinin artırılmasını (%54) çözüm olarak görmekte, bunun yanında konuların zenginleştirirlerek öğretmene seçme imkanını verilmesini de (%42) önermektedirler. Ders kitaplarının yetersiz oldukları, ihtiyaca cevap vermediği ve bir çekiciliğinin olmadığı öğretmen (%68) ve öğrencilerce (%67) açık olarak ortaya konulmuştur. Öğrencilerin dersi severek okumalarına (%73) ve dersle ilgili sorumluluklarını isteyerek ve severek yerine getirmelerine (%75) rağmen öğretmenlerince derse karşı ilgilerinin orta derecede (%54) veya düşük (%32) olduğunun düşünülmesi; öğrencilerin ilgilerini, yukarıda sayılan amaç, içerik, ders kitapları ve öğretmenlerle ilgili olumsuzluklar sebebi ile ders içi faaliyetlerle ortaya koymamalarına bağlanmaktadır. Öğretmenler öğrencilerin dersle ilgilenmelerinde birinci derecede velilerin derse karşı tutumunu (%36) ikinci derecede ise dersin içeriğini (%33) sebep olarak göstermektedir. Fakat öğrenciler ailelerinin ve çevrelerinin dersin faydalı olduğunu (%72) düşündüklerini belirtmektedir. Öğretmenlerin bu değerlendirmesinde; velilerin, öğrencilerinin başarı durumları konusunda, diğer derslere gösterdikleri ilgiyi din kültürü ve ahlak bilgisi dersi için göstermemeleri ve dersi geçilmesi gereken veya kalınmayacak ders olarak değerlendirmeleri ile ilgili gözlemlerinin etkili olduğu düşünülmektedir. Öğretmenler yapılan programları uygulayan ve programı başarıya götüren kişiler olduğundan öncelikle yüksek öğretim kurumlarından mezun olmadan önce öğretmenlik formasyonu bakımından iyi yetiştirilmeleri gereklidir. Öğretmenlik görevlerini yürüttükleri sırada gelişen yeni teknikler ve yöntemler hizmet içi eğitim kursları ile öğretmenlere aktarılmalıdır. Okullardaki araç gereç sayısı artırılmalı ve öğretmenler bunları kullana bilecek düzeyde hizmet içi eğitimden geçirilmeli ve kullanmaları sağlanmalıdır. Eğitim uzmanlarının belirleyecekleri metodlarla kitaplar din eğitimi uzmanlarınca yeniden düzenlenmelidir. Uygulamaya yönelik problemler yapılacak düzenlemelerle ortadan kaldırılmalıdır. DEĞERLENDIRME İLE İLGILI SONUÇ VE ÖNERILER Din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmenleri öğrencilerinin başarısını değerlendirirken genelde öğrencilerinin edindikleri bilgiler sonucu davranış geliştirmelerini (%38) ön planda tutmaktadırlar. Dersteki öğrenci başarısının orta (%36) ve ortanın üzerinde (%59) olduğu görülmektedir. Öğretmenlere göre dersdeki başarı diğer derslerden tarih-çoğrafya (%45), felsefe grubu (%33) ve edebiyat ve güzel sanatlar (%22) üzerinde etkili (%41) olmaktadır. Kredili sistem dersin verimliliği üzerinde olumsuz (%73) bir etki yapmıştır. Sistemin yürürlülükten kaldırılması ders için olumlu bir gelişme olorak görülmektedir. Öğretmenlerin dersin verimliliğinin artırılması ile ilgili önerilerine aynen katılıyoruz. Bu önerilere göre öncelikle dersin içeriği yeniden düzenlenmelidir (%38). Bunu yanında derse ayrılan süre artırılmalı (%32) ve dersin uygulamalı işlenmesi (%30) sağlanmalıdır. |
| İçindekiler | ÖNSÖZ I KISALTMALAR II TABLO ve GRAFİKLER LİSTESİ III 1.PROBLEM 1 2.METODOLOJİ 8 2.1.ARAŞTIRMANIN AMACI 8 2.2.ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ 8 2.3.PROBLEME İLİŞKİN VARSAYIMLAR 10 2.3.1.Problem Cümlesi 10 2.3.2.Alt Problemler 10 2.3.3.Temel ve Alt Varsayımlar 11 2.4.SINIRLILIKLAR 12 2.5.TANIMLAR 12 2.6.ÇALIŞMA ALANI ve ÖRNEKLEM 15 2.7.BİLGİ TOPLAMA ARAÇLARI 16 2.8.UYGULAMA ve VERİLERİN TOPLANMASI 17 2.9.VERİLERİN ANALİZİ ve YORUMU 19 3.BULGULAR ve YORUM 20 3.1.KİŞİSEL BİLGİLER AİT BULGULAR 20 3.1.1.Anket Formuna Cevap Veren Öğretmenler Ile İlgili Bulgular 20 3.1.2.Anket Formuna Cevap Veren Öğrenciler Ile İlgili Bulgular 25 3.2.EĞİTİM PROGRAMLARI İLE İLGİLİ BULGULAR 31 3.2.1.Amaçlar Ile İlgili Bulgular 31 3.2.2.İçerik Ile İlgili Bulgular 48 3.2.3.Eğitim-Öğretim Süreçleri Ile İlgili Bulgular 56 3.2.4.Değerlendirme Ile İlgili Bulgular 76 4.SONUÇ ve ÖNERİLER 82 4.1.KİŞİSEL BİLGİLERE AİT SONUÇLAR 82 4.1.1.Öğretmenler İle İlgili Sonuçlar 82 4.1.2.Öğrenciler İle İlgili Sonuçlar 82 4.2.EĞİTİM PROGRAMLARI İLE İLGİLİ SONUÇ VE ÖNERİLER 83 4.2.1.Amaçlar İle İlgili Sonuç ve Öneriler 83 4.2.2.İçerik İle İlgili Sonuç ve Öneriler 86 4.2.3.Eğitim-Öğretim Süreçleri İle İlgili Sonuç ve Öneriler 87 4.2.4.Değerlendirme İle İlgili Sonuç ve Öneriler 89 ABSTRACT 90 BİBLİYOGRAFYA 91 EKLER 94 |